โรคเบาหวาน คืออะไร มีอาการอย่างไร อันตรายหรือไม่?

ทำความเข้าใจโรคเบาหวาน คืออะไร มีอาการอย่างไร? และความสำคัญของการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด

โรคเบาหวาน คืออะไร?

โรคเบาหวาน (Diabetes Mellitus) เป็นภาวะที่ร่างกายมีระดับน้ำตาลในเลือดสูงกว่าปกติ ซึ่งส่งผลกระทบต่อสุขภาพในระยะยาว ภาวะนี้เกิดขึ้นเนื่องจากร่างกายไม่สามารถผลิตอินซูลินได้เพียงพอ หรืออินซูลินที่ผลิตออกมาทำงานได้ไม่เต็มประสิทธิภาพ อินซูลินเป็นฮอร์โมนสำคัญที่ผลิตจากตับอ่อน มีหน้าที่นำน้ำตาลกลูโคสจากกระแสเลือดเข้าสู่เซลล์ต่างๆ ทั่วร่างกาย เพื่อใช้เป็นพลังงาน เมื่ออินซูลินทำงานผิดปกติ น้ำตาลจึงสะสมอยู่ในกระแสเลือด ทำให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดสูง (Hyperglycemia) ซึ่งหากปล่อยทิ้งไว้โดยไม่ได้รับการดูแลรักษา อาจนำไปสู่ความเสียหายต่อหลอดเลือด เส้นประสาท และอวัยวะต่างๆ เช่น ไต หัวใจ ตา และเท้า

คำจำกัดความของโรคเบาหวาน

โรคเบาหวานคือภาวะที่ร่างกายมีระดับน้ำตาลในเลือดสูงกว่าปกติอย่างเรื้อรัง ซึ่งเป็นผลมาจากความผิดปกติของการผลิตหรือการใช้อินซูลิน อินซูลินทำหน้าที่เป็นเหมือนกุญแจที่เปิดประตูให้กลูโคสเข้าสู่เซลล์ต่างๆ เพื่อใช้เป็นพลังงาน เมื่อขาดอินซูลิน หรืออินซูลินทำงานได้ไม่ดีพอ น้ำตาลจึงไม่สามารถเข้าสู่เซลล์ได้ และสะสมอยู่ในกระแสเลือด ก่อให้เกิดผลเสียต่อร่างกายในระยะยาว เช่น ความเสียหายต่อหลอดเลือด ทำให้เกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด โรคไต โรคตา และโรคระบบประสาท

โรคเบาหวานแบ่งออกเป็น 4 ประเภทหลัก

1. โรคเบาหวานชนิดที่ 1 (Type 1 Diabetes)

• สาเหตุ : เกิดจากความผิดปกติของระบบภูมิคุ้มกันของร่างกาย (Autoimmune Disease) ที่โจมตีและทำลายเซลล์เบต้าในตับอ่อน ซึ่งมีหน้าที่ผลิตอินซูลิน ทำให้ร่างกายไม่สามารถผลิตอินซูลินได้ หรือผลิตได้น้อยมาก ส่งผลให้น้ำตาลในเลือดสูงขึ้น
• ลักษณะเด่น
  • มักพบในเด็กและวัยรุ่น (Juvenile Diabetes) โดยเฉพาะผู้ที่มีอายุต่ำกว่า 30 ปี แต่ก็สามารถเกิดขึ้นได้ในทุกช่วงอายุ
  • อาการมักเกิดขึ้นอย่างรวดเร็วและรุนแรง
  • จำเป็นต้องรักษาด้วยการฉีดอินซูลินทดแทนตลอดชีวิต เพื่อควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด
• ปัจจัยเสี่ยง
  • พันธุกรรม (Genetic Predisposition) มีประวัติคนในครอบครัวเป็นเบาหวานชนิดที่ 1 เพิ่มความเสี่ยง
  • ปัจจัยกระตุ้นจากสิ่งแวดล้อม (Environmental Triggers) เช่น การติดเชื้อไวรัสบางชนิด อาจเป็นตัวกระตุ้นให้ระบบภูมิคุ้มกันทำงานผิดปกติในผู้ที่มีพันธุกรรมเสี่ยง
• การวินิจฉัย : ตรวจพบ Autoantibodies (เช่น islet cell antibodies , GAD antibodies) ในเลือด ซึ่งบ่งชี้ถึงการโจมตีของระบบภูมิคุ้มกันต่อเซลล์ตับอ่อน
• การรักษา : การฉีดอินซูลินเป็นวิธีรักษาหลัก แบ่งเป็นอินซูลินชนิดออกฤทธิ์เร็ว (Rapid-acting insulin) อินซูลินชนิดออกฤทธิ์สั้น (Short-acting insulin) อินซูลินชนิดออกฤทธิ์ปานกลาง (Intermediate-acting insulin) และอินซูลินชนิดออกฤทธิ์ยาว (Long-acting insulin) แพทย์จะเป็นผู้พิจารณาเลือกชนิดและปริมาณอินซูลินที่เหมาะสมกับผู้ป่วยแต่ละราย

2. โรคเบาหวานชนิดที่ 2 (Type 2 Diabetes)

• สาเหตุ : เกิดจากภาวะดื้ออินซูลิน (Insulin Resistance) คือร่างกายยังคงผลิตอินซูลินได้ แต่เซลล์ต่างๆ ไม่ตอบสนองต่ออินซูลินอย่างเหมาะสม ทำให้ไม่สามารถนำน้ำตาลไปใช้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ ร่วมกับการผลิตอินซูลินที่ลดลงเมื่อเวลาผ่านไป
• ลักษณะเด่น
  • เป็นประเภทที่พบมากที่สุด ประมาณ 90-95% ของผู้ป่วยเบาหวานทั้งหมด
  • มักเกิดในผู้ที่มีอายุ 40 ปีขึ้นไป แต่ปัจจุบันพบมากขึ้นในคนหนุ่มสาวและเด็กที่มีภาวะอ้วน
  • มีความสัมพันธ์กับภาวะน้ำหนักเกินหรือโรคอ้วน การไม่ออกกำลังกาย และประวัติครอบครัวเป็นเบาหวาน
  • อาการมักค่อยเป็นค่อยไปและไม่ชัดเจนในระยะแรก
• ปัจจัยเสี่ยง
  • น้ำหนักเกินหรือโรคอ้วน (Overweight/Obesity)
  • การไม่ออกกำลังกาย (Physical Inactivity)
  • ประวัติครอบครัวเป็นเบาหวานชนิดที่ 2
  • อายุที่มากขึ้น (Increasing Age)
  • เชื้อชาติ (บางเชื้อชาติมีความเสี่ยงสูงกว่า)
  • ภาวะครรภ์เป็นพิษ (Gestational Diabetes) ในอดีต
• การวินิจฉัย : ตรวจระดับน้ำตาลในเลือดขณะอดอาหาร (Fasting Plasma Glucose: FPG) , การทดสอบความทนต่อน้ำตาล (Oral Glucose Tolerance Test: OGTT) หรือการตรวจ HbA1c
• การรักษา
  • การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการใช้ชีวิต (Lifestyle Modification) การควบคุมอาหาร การออกกำลังกาย และการลดน้ำหนัก
  • ยาเม็ดลดระดับน้ำตาลในเลือด (Oral Hypoglycemic Agents) มีหลายกลุ่มยาที่ออกฤทธิ์แตกต่างกัน เช่น Metformin , Sulfonylureas , DPP-4 inhibitors , SGLT2 inhibitors
  • อินซูลิน ในบางรายที่การควบคุมด้วยวิธีอื่นไม่เพียงพอ อาจต้องใช้การฉีดอินซูลิน

3. โรคเบาหวานขณะตั้งครรภ์ (Gestational Diabetes)

• สาเหตุ : เกิดจากการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนในระหว่างตั้งครรภ์ ซึ่งส่งผลให้ร่างกายตอบสนองต่ออินซูลินลดลง (Insulin Resistance) ทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดสูงขึ้น
• ลักษณะเด่น
  • เกิดขึ้นในสตรีตั้งครรภ์ที่ไม่เคยมีประวัติเป็นเบาหวานมาก่อน
  • มักตรวจพบในช่วงไตรมาสที่สองหรือสามของการตั้งครรภ์
  • โดยทั่วไปจะหายไปหลังคลอดบุตร
• ความเสี่ยง
  • ภาวะน้ำหนักเกินหรือโรคอ้วนก่อนตั้งครรภ์
  • ประวัติครอบครัวเป็นเบาหวาน
  • เคยมีประวัติเป็นเบาหวานขณะตั้งครรภ์ในการตั้งครรภ์ครั้งก่อน
  • อายุมากกว่า 35 ปี
• ผลกระทบ
  • ต่อมารดา : เพิ่มความเสี่ยงในการเกิดเบาหวานชนิดที่ 2 ในอนาคต
  • ต่อทารก : อาจทำให้ทารกมีขนาดตัวใหญ่กว่าปกติ (Macrosomia) ภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำหลังคลอด (Hypoglycemia) และเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดโรคอ้วนและเบาหวานในอนาคต
• การวินิจฉัย : การทดสอบความทนต่อน้ำตาล (Oral Glucose Tolerance Test: OGTT) ในช่วงสัปดาห์ที่ 24-28 ของการตั้งครรภ์
• การรักษา : การควบคุมอาหาร การออกกำลังกาย และในบางรายอาจต้องใช้อินซูลิน

4. โรคเบาหวานชนิดอื่นที่มีสาเหตุเฉพาะ (Specific Types of Diabetes)

• สาเหตุ : เกิดจากสาเหตุเฉพาะ เช่น ความผิดปกติทางพันธุกรรม (Genetic Defects) โรคของตับอ่อน (Pancreatic Diseases) เช่น ตับอ่อนอักเสบเรื้อรัง (Chronic Pancreatitis) หรือผลข้างเคียงจากยาบางชนิด เช่น สเตียรอยด์ (Steroids) หรือยาต้านไวรัส HIV บางชนิด
• ตัวอย่าง
  • Monogenic Diabetes เกิดจากความผิดปกติของยีนเดี่ยว เช่น Maturity-Onset Diabetes of the Young (MODY) และ Neonatal Diabetes
  • Cystic Fibrosis-Related Diabetes (CFRD) เกี่ยวข้องกับโรคซิสติก ไฟโบรซิส ซึ่งส่งผลต่อการทำงานของตับอ่อน
  • Drug-Induced Diabetes เกิดจากผลข้างเคียงของยาบางชนิด
• การวินิจฉัยและการรักษา : ขึ้นอยู่กับสาเหตุเฉพาะของโรคเบาหวานแต่ละชนิด

สาเหตุและปัจจัยเสี่ยง (เบื้องต้น)

สาเหตุของโรคเบาหวานมีความซับซ้อนและเกี่ยวข้องกับหลายปัจจัย ดังนี้

• พันธุกรรม (Genetics) : ผู้ที่มีประวัติครอบครัวเป็นเบาหวานมีความเสี่ยงสูงขึ้น
• น้ำหนักเกินหรือโรคอ้วน (Overweight/Obesity) : เป็นปัจจัยเสี่ยงสำคัญ โดยเฉพาะเบาหวานชนิดที่ 2
• การไม่ออกกำลังกาย (Physical Inactivity) : การออกกำลังกายช่วยเพิ่มความไวต่ออินซูลิน
• อายุที่มากขึ้น (Increasing Age) : ความเสี่ยงเพิ่มขึ้นตามอายุ
• ภาวะดื้ออินซูลิน (Insulin Resistance) : เซลล์ไม่ตอบสนองต่ออินซูลินอย่างเหมาะสม

แนะนำอ่าน 5 สาเหตุของผู้ที่ป่วยเป็นโรคเบาหวาน

อาการเบื้องต้นของโรคเบาหวาน

อาการของโรคเบาหวานอาจแตกต่างกันไปในแต่ละบุคคล บางรายอาจไม่มีอาการแสดงในระยะแรก อาการทั่วไปที่พบบ่อย ได้แก่

• ปัสสาวะบ่อย โดยเฉพาะในเวลากลางคืน (Polyuria)
• กระหายน้ำมากผิดปกติ (Polydipsia)
• หิวบ่อย กินจุ (Polyphagia)
• น้ำหนักลดโดยไม่ทราบสาเหตุ
• อ่อนเพลีย เหนื่อยล้า (Fatigue)
• ตาพร่ามัว มองเห็นไม่ชัด (Blurred Vision)
• แผลหายช้า (Slow Wound Healing)

สิ่งสำคัญคือ อาการเหล่านี้อาจไม่ปรากฏในผู้ป่วยบางราย โดยเฉพาะในระยะแรกของเบาหวานชนิดที่ 2 การตรวจสุขภาพเป็นประจำจึงมีความสำคัญในการตรวจหาโรคเบาหวานในระยะเริ่มต้น

หากคุณสงสัยว่าตนเองมี อาการของโรคเบาหวาน หรือไม่ ลองตรวจสอบอาการต่างๆ ได้ที่นี่

ความสำคัญของการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด

การควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้อยู่ในเกณฑ์ปกติเป็นหัวใจสำคัญของการป้องกันภาวะแทรกซ้อนต่างๆ ที่อาจเกิดขึ้นจากโรคเบาหวาน ภาวะแทรกซ้อนเหล่านี้อาจรุนแรงและส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตอย่างมาก เช่น โรคหัวใจและหลอดเลือด โรคไต โรคตา โรคระบบประสาท และแผลที่เท้า

การควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดสามารถทำได้โดยการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการใช้ชีวิต เช่น การควบคุมอาหาร การออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ และการใช้ยาตามคำแนะนำของแพทย์ นอกจากนี้ การใช้เครื่องตรวจน้ำตาลที่บ้าน (Blood Glucose Meter) ร่วมกับการปรึกษาแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญด้านเบาหวาน (Diabetologist) จะช่วยให้การควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น

สรุป

โรคเบาหวานเป็นภาวะที่ควรให้ความสำคัญอย่างยิ่ง การทำความเข้าใจเกี่ยวกับโรคเบาหวาน ประเภท สาเหตุ อาการ และการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด จะช่วยให้คุณสามารถดูแลสุขภาพของตนเองและคนใกล้ชิดได้อย่างเหมาะสม หากคุณมีข้อสงสัยหรือมีความเสี่ยงต่อโรคเบาหวาน ควรปรึกษาแพทย์เพื่อรับการวินิจฉัยและการรักษาที่เหมาะสม การตรวจสุขภาพเป็นประจำก็เป็นสิ่งสำคัญในการค้นหาโรคเบาหวานตั้งแต่ระยะแรกเริ่ม เพื่อการรักษาที่ทันท่วงทีและลดความเสี่ยงของภาวะแทรกซ้อน

คำถามที่พบบ่อย(FAQ)